Basisscholen vinden digitale geletterdheid leerlingen belangrijk en werken aan het bevorderen daarvan
Basisscholen in Nederland zijn zich zeer bewust van het belang van het bevorderen van de digitale geletterdheid van hun leerlingen en hun taak als school daarin. Ze doen er dan ook al veel aan, maar ze doen dat nog niet altijd op basis van een gezamenlijke visie op bestuurs- of schoolniveau en volgens een gestructureerde aanpak. Dat komt mede doordat scholen nog niet goed weten wat er van hen wordt verwacht op het gebied van onderwijs in digitale geletterdheid. Digitale geletterdheid is de combinatie van kennis over digitale technologie en de vaardigheden om hiermee om te gaan. Deze kennis en vaardigheden zijn belangrijk in de samenleving van nu, waarin veel informatie digitaal wordt uitgewisseld.
Leerlingen hebben behoorlijk wat vertrouwen in hun eigen digitale geletterdheid, maar scoren wisselend op de opgaven
Leerlingen laten over het algemeen behoorlijk wat zelfvertrouwen zien op het gebied van hun digitale vaardigheden. Zo vinden 8 op de 10 leerlingen zichzelf heel erg goed in het sturen van digitale berichten. Alle leerlingen vinden het leuk om digitale apparaten te gebruiken. We zien in het peilingsonderzoek dat leerlingen wisselend scoren op de verschillende soorten opgaven die ze maakten. De meeste leerlingen zijn bijvoorbeeld goed in staat om uit een paar opties een geschikte foto te selecteren voor een grappige online fotowedstrijd. Er zijn ook aspecten van digitale geletterdheid die leerlingen nog minder goed beheersen. Opgaven met een moeilijke zoekopdracht zijn voor veel leerlingen lastig, ook voor de meest digitaal geletterde leerlingen. Voorbeelden van die moeilijke zoekopdrachten zijn op internet uitzoeken hoe je specifieke privacy-instellingen kunt wijzigen in een social media-app of bedenken met welke zoekopdracht je een afbeelding in een goede afdrukkwaliteit kunt vinden. Alleen de hoogst digitaal geletterde leerlingen beheersen opgaven over het herkennen van onbetrouwbare e-mails en het verzamelen van persoonlijke informatie via cookies.
Belang van onderwijs in digitale geletterdheid wordt breed gedragen door leerkrachten en schoolleiders
Van de ondervraagde schoolleiders zien 8 op de 10 een belangrijke rol voor het basisonderwijs in de ontwikkeling van digitale geletterdheid bij leerlingen. Bijna driekwart van de ondervraagde schoolleiders en meer dan de helft van de leerkrachten vindt dat hun school een duidelijke visie heeft op digitale geletterdheid in hun onderwijs. De helft van de ondervraagde scholen heeft deze visie echter nog niet of nauwelijks geïmplementeerd in het schoolbeleid of concrete activiteiten. Een aanzienlijk deel van de schoolleiders wil een doorlopende leerlijn creëren om het onderwijs op dit gebied (verder) te implementeren. Ervaren belemmeringen hierbij zijn onder andere te weinig ICT-kennis en -vaardigheden bij leerkrachten, en te weinig tijd voor leerkrachten om zich bij te scholen of lessen te ontwikkelen.
Uit de interviews met de schoolleiders blijkt verder dat op iets meer dan de helft van de scholen een speciale coördinator voor digitale geletterdheid is aangesteld. Gemiddeld voelen leerkrachten zich redelijk bekwaam om onderwerpen rondom ICT-basisvaardigheden, informatievaardigheden en mediawijsheid te behandelen in groep 8. Zij voelen zich het minst bekwaam als het gaat om computational thinking*. Bij computational thinking leren leerlingen hoe computertechnologie kan bijdragen aan het oplossen van complexe problemen, bijvoorbeeld door patroonherkenning of algoritmes. Activiteiten op het gebied van digitale geletterdheid zijn op ongeveer de helft van de scholen geïntegreerd in andere vakken. Het domein digitale informatievaardigheden komt het meest aan bod, computational thinking het minst.
Kerndoelen geven duidelijkheid over wat er van scholen wordt verwacht
In 2022 had ongeveer de helft van de ondervraagde basisscholen met een visie op onderwijs in digitale geletterdheid deze visie nog niet of nauwelijks in het schoolbeleid vastgelegd of in concrete activiteiten tot uiting gebracht. Volgens een geraadpleegde focusgroep van experts in digitale geletterdheid zou dit onder meer kunnen komen doordat er op het moment van de peiling nog geen kerndoelen voor digitale geletterdheid waren vastgelegd. Scholen wisten en weten daardoor nog niet goed welk onderwijsaanbod van hen wordt verwacht. Begin maart 2024 zijn de
(concept-)kerndoelen voor digitale geletterdheid in het basisonderwijs gepresenteerd. Deze kerndoelen geven richting aan het onderwijs in digitale geletterdheid. De resultaten van het peilingsonderzoek en de suggesties van de geraadpleegde focusgroep kunnen hier nu al aan bijdragen.
Eerste onderzoek naar digitale geletterdheid op de basisschool
Met de peiling Digitale geletterdheid einde basisonderwijs 2021-2022 heeft de Inspectie van het Onderwijs voor het eerst in kaart gebracht hoe basisscholen werken aan het bevorderen van de digitale geletterdheid van hun leerlingen en wat leerlingen weten en kunnen op dit gebied. Voor het onderzoek maakten 2191 leerlingen in een representatieve steekproef van 120 klassen op 97 basisscholen aan het einde van groep 8 op de basisschool digitale toetsen op tablets. De toetsopgaven gingen over 4 verschillende domeinen van digitale geletterdheid: digitale informatievaardigheden, ICT-basisvaardigheden, mediawijsheid en computational thinking. De nadruk in de toets lag op digitale informatievaardigheden. Daarnaast waren er voor leerlingen, leerkrachten en schoolleiders vragenlijsten en verdiepende interviews.
*Computational thinking is het oplossen van problemen, het ontwerpen van systemen en het begrijpen van menselijk gedrag, gebruikmakend van concepten en werkwijzen uit de informatica en werkend vanuit een persoonlijk perspectief.
