In het onderstaande schema is aangegeven wie er volgens de wet bevoegd is om les te geven. Om als leraar in het basisonderwijs te mogen werken, is een afgeronde hbo-opleiding leraar basisonderwijs (pabo) nodig. De pabo-opleiding kan gecombineerd worden met een universitaire opleiding onderwijskunde of pedagogiek. Verder is het mogelijk om aan de universiteit de wetenschappelijke opleiding tot leraar in het basisonderwijs te volgen. Wettelijk gezien mogen leraren zonder bevoegdheid niet zelfstandig voor de klas staan. Voor diverse on(der)bevoegde groepen geldt dat zij onder bepaalde omstandigheden op geoorloofde wijze kunnen worden ingezet voor de klas.
Tijdelijke oplossingen bij overmacht
De inspectie zal niet altijd direct ingrijpen wanneer er tijdelijk een on(der)bevoegde voor de klas staat. Door het lerarentekort is de rek is er op veel scholen namelijk uit en dit levert problemen op als er onverwachts leraren uitvallen. Schoolleiders en besturen zijn dagelijks op zoek naar oplossingen. Dat leidt steeds vaker tot vragen aan de inspectie over welke oplossingen zijn toegestaan. Om antwoord te geven op veel gestelde vragen en om handvatten te bieden, hebben OCW en de inspectie een handreiking opgesteld. Daarin staat onder andere wanneer de inzet van on(der)bevoegden mogelijk is en hoe de inspectie daarmee omgaat. De inspectie zal scholen niet aan het onmogelijke houden. Als schoolleider of bestuurder moet u wel kunnen laten zien welke stappen u heeft gezet om tot uw keuzes te komen. Daarnaast wordt van u gevraagd om te blijven zoeken naar structurele oplossingen.
Geoorloofde inzet on(der)bevoegden onder bepaalde omstandigheden
Pabo-studenten mogen niet zelfstandig lesgeven op een basisschool: zij zijn immers nog niet bevoegd. Zij mogen wel, als onderdeel van hun opleiding, de vereiste ervaring opdoen onder supervisie van het bevoegd gezag. Een bestuur of school moet deze supervisie geven om de kwaliteit van het onderwijs te kunnen garanderen. De verantwoordelijke leraar, die bevoegd is, blijft dan eindverantwoordelijk voor de klas. Pabo-studenten mogen ook ondersteunende werkzaamheden verrichten, bijvoorbeeld als onderwijsassistent of lerarenondersteuner.
Leraren in opleiding (LIO) mogen zelfstandig lesgeven als ze een duale opleiding volgen en al minimaal 180 studiepunten hebben behaald of dat binnen 4 weken zullen halen. Er is dan een overeenkomst nodig tussen student en bevoegd gezag waarin onder andere staat onder de verantwoordelijkheid van welke bevoegde leraar de betrokken student werkzaamheden verricht. Deze inzet is alleen toegestaan binnen een tijdelijk dienstverband dat in totaal niet meer uren omvat dan de duur die overeenkomt met een volledig dienstverband van 5 maanden.
Personen met een ho-diploma die leraar po willen worden, komen in aanmerking voor het traject zij-instroom in het beroep. Uitgangspunt hierbij is dat de zij-instromer meteen voor de klas staat en binnen twee jaar zijn bevoegdheid behaald. Voordat iemand aan het zij-instroomtraject kan beginnen, moet een geschiktheidsonderzoek met goed gevolg zijn afgerond. Vervolgens kan de zij-instromer in dienst treden bij een bevoegd gezag en wordt er een tripartiete scholings- en begeleidingsovereenkomst tussen de zij-instromer, het schoolbestuur waar de zij-instromer in dienst is en de lerarenopleiding gesloten. De zij-instromer kan vervolgens voor maximaal twee jaar als leraar worden aangesteld en moet in deze tijd zijn bekwaamheidscertificaat behalen, waarmee hij bevoegd wordt.
Zelfstandig lesgeven toegestaan: binnenkort, onder specifieke voorwaarden
Studenten van de deeltijd pabo komen in aanmerking om tijdens de opleiding al als leraar te gaan werken wanneer zij beschikken over een ho-diploma en een aantal mijlpalen hebben behaald in de deeltijd pabo. De mijlpalen waaraan de student moet voldoen, worden in overleg met schoolbesturen en lerarenopleidingen opgesteld. Gedacht kan worden aan het positief afronden van de eerste stage, een bepaald aantal punten/ deel van de opleiding dat afgerond is en een bestuur dat de student wil aannemen. Vervolgens wordt een tripartiete scholings- en begeleidingsovereenkomst afgesloten tussen de student, het schoolbestuur waar de student in dienst treedt en de lerarenopleiding. De student kan vervolgens voor maximaal 2 jaar als leraar worden aangesteld en moet in die tijd de deeltijd pabo afronden.
Zelfstandig lesgeven toegestaan: ja, als vakleraar
Iemand met een diploma op basis van de WHW, waarmee een bevoegdheid voor een bepaald vak in het vo wordt aangetoond, mag dit vak bevoegd in het po geven. Voorwaarde is dat het vak min of meer overeenkomt met het vak in het po. Zo kan iemand met een vo bevoegdheid wiskunde rekenen geven in het po. Een bevoegd gezag is verantwoordelijk voor het maken van deze afweging.
De kerntaak van de onderwijsondersteunend personeel is het ondersteunen van de leraar. Dit gebeurt op aanwijzing van de leraar bij het verrichten van onderwijsinhoudelijke taken en het begeleiden van leerlingen bij de verwerving van vaardigheden. Deze werkzaamheden vinden plaats onder verantwoordelijkheid van een bevoegde leraar en dus niet zelfstandig. Onderwijsondersteunend personeel is niet bevoegd voor het zelfstandig geven van onderwijs.
