Pedagogisch klimaat

In de praktijk

Leraren, leerlingen en mt-leden van zowel scholen met lage, gemiddelde als hoge leerresultaten noemen in de gesprekken die we met ze voeren een goed pedagogisch klimaat als erg belangrijk voor goede leerresultaten. Opvallend is dat op scholen met lage en gemiddelde resultaten voor taal en rekenen, ‘rust in de klas’ in de top 4 stond van aspecten die leerlingen naar voren brachten. Regelmatig hoorden we leerlingen zeggen dat ze veel leren als ze goed kunnen opletten en als het rustig is in de klas. Dat was het lang niet altijd, zeiden de leerlingen. Rust lijkt op scholen met hoge leerresultaten vanzelfsprekend, maar voor scholen met lage of gemiddelde leerresultaten is het een aandachtspunt. Als we naar de betekenis kijken van wat de leerlingen vertelden, zien we dat rust in de klas ook raakvlakken heeft met goed klassenmanagement.

We hebben een aantal elementen van een goed pedagogisch klimaat op een rij gezet. Op basis van wat leerlingen, leraren en schoolleiders/intern begeleiders van scholen met hoge leerresultaten over de eigen schoolpraktijk vertelden. 

• In een klas met een goed pedagogisch klimaat voelen leerlingen (en leraren en ouders) zich gezien en serieus genomen.
  De leerlingen, leraren en ouders voelen zich welkom op school. Er is aandacht en een luisterend oor voor ieder kind, iedere leraar en iedere ouder. “We kennen iedereen,” zeggen de leraren en de leerlingen. De drempels zijn laag en de lijnen kort. Bij de leraren en het mt staat de deur open, voor ouders en voor elkaar. De directeur staat ’s ochtends op het plein om iedereen welkom te heten en de leraren geven de kinderen elke dag bij binnenkomst een hand. Daarbij zien en voelen ze hoe iedereen het maakt. Het betrekken van ouders bij de school en het samen met ouders bespreken van zorgen leidt daarbij tot een goede relatie tussen school en thuis.
• In een klas met een goed pedagogisch klimaat heerst een goede (werk)sfeer en voelen leerlingen zich veilig
  • Als je je niet veilig voelt en daarmee bezig bent, dan kun je niet leren. Leerlingen en leraren vinden het belangrijk dat ze zichzelf mogen en durven zijn. Dat fouten maken mag en dat er respect is voor elkaar. Dit moet je leerlingen wel leren en samen met ze oefenen. De leraren leren leerlingen normen en waarden (kaders), zoals eerlijkheid, en blijven hier voortdurend het gesprek over voeren. Er ontstaat dan openheid om van alles te bespreken, maar wel binnen de gestelde kaders. Om dit goed te laten functioneren investeren leraren in de groepsdynamiek (bijvoorbeeld met behulp van Gouden weken of de Kanjer-training). Een veilig klimaat gaat niet alleen over leerlinggedrag, maar zeker ook over het gedrag van de leraar. Het vraagt van leraren dat ze zich kwetsbaar en open durven opstellen en fouten kunnen toegeven. Met een open vizier de leerlingen tegemoet treden, zoals een leraar aangaf. Leraren geven het goede voorbeeld. Dat vraagt van leraren ook dat ze ingrijpen als leerlingen elkaar pesten of uitlachen. Leerlingen verwachten dit van een goede leraar. Een goede leraar is fair: hij beloont gewenst gedrag en corrigeert ongewenst gedrag.
  • Een goed pedagogisch klimaat is voelbaar in de fijne (werk)sfeer in de groep.
    Er is rust in de klas, het is gezellig en gemoedelijk en er wordt gelachen: je voelt je fijn. Volgens de leerlingen mag je je soms even uitleven en kletsen, en is de juf of meester niet te streng en maakt zij of hij grapjes. De leraren stralen plezier uit en zijn enthousiast. Ze hebben een positieve houding naar de leerlingen en geven hen veel gemeende complimenten. Dit leidt tot betrokken en enthousiaste leerlingen. Leraren gaan op basis van gelijkwaardigheid om met de leerlingen. Dit geeft openheid: leerlingen mogen en durven ook dingen tegen de juf of meester te zeggen. Het delen van zorgen en blije gebeurtenissen versterkt een goede sfeer in de groep.
• Een goed pedagogisch klimaat kenmerkt zich door vaste regels en structuur en geeft daardoor voorspelbaarheid en rust.
  Vaste afspraken, regels en routines, duidelijke verwachtingen, heldere structuren en kaders zorgen voor voorspelbaar leerkrachtgedrag. Leerlingen weten waar ze op kunnen rekenen. Dit geeft rust voor de leerlingen én de leraar; tenminste als de leraar zich consequent aan de afspraken houdt en de leerlingen er ook steeds aan herinnert. Deze voorspelbaarheid zorgt voor minder incidenten, minder gedoe en dus meer onderwijstijd. De voorspelbaarheid wordt nog groter als in de hele school dezelfde afspraken gelden en leraren op een vergelijkbare manier reageren op gedrag van leerlingen. Aanpakken als ‘de vreedzame school’ en ‘Positive Bevavior Support’(PBS) gaan van dit principe uit.
  Vooral bij scholen met lage en gemiddelde leerresultaten ontbreekt volgens de leerlingen nog al eens de rust om te leren. Rust in de klas vinden leerlingen erg belangrijk voor een gunstig leerklimaat. Hoe ziet rust in de klas er volgens de leerlingen uit?
  De leraar:
• maakt duidelijk wat van de leerlingen verwacht wordt, zowel bij het samenwerken als bij het zelfstandig werken;
• maakt de werkhouding duidelijk. Bijvoorbeeld; op de eigen plek werken, niet door de klas lopen, de fluisterstem bij samenwerkend leren;
• hanteert routines en duidelijke regels en past die consequent toe;
• gebruikt hulpmiddelen als stoplicht, vragenblokjes en de tijdklok voor een efficiënt verloop van de les.

Resultaat

Met een goed pedagogisch klimaat bereik je dat leerlingen zich veilig voelen, gezien en gehoord worden. Ze worden geaccepteerd zoals ze zijn. Een fijne, voorspelbare en positieve sfeer zorgt ervoor dat leerlingen (en ouders) graag naar school komen. Dit geeft een goede, ontspannen startsituatie om te leren. Aandacht en concentratie zijn daarnaast belangrijk om tot leren te komen. Als het lawaaiig of onrustig is, moeten leerlingen zich meer inspannen om zich te kunnen concentreren of lukt het ze niet om zich te concentreren. Een instructie kan inhoudelijk sterk zijn, maar als de leerlingen niet goed luisteren steken ze er niet genoeg van op.

Uit de literatuur

Leraren dragen door hun handelen bij aan het versterken van een positief pedagogisch klimaat. Het gaat dan bijvoorbeeld om het uiten van realistische verwachtingen, regels stellen, structuur bieden en feedback geven (zie bijvoorbeeld de casestudie naar drie succesvolle Rotterdamse basisscholen in kwetsbare wijken van Klooster en Omloo, 2020).

Het onderzoek Een verstevigd fundament voor iedereen van McKinsey & Company (2020) naar factoren waarmee bovengemiddelde scholen zich onderscheiden, benoemt het schoolklimaat als één van de belangrijkste 10 factoren daarbij. Deze scholen realiseren een cultuur die leerlingen en medewerkers ondersteunt om het beste uit zichzelf te halen door het creëren van een ordelijke omgeving en het motiveren van leraren en leerlingen om hoge verwachtingen waar te maken.