De Hildegardisschool
De Hildegardisschool is een basisschool in Rotterdam die zich de laatste jaren door vernieuwende organisatieveranderingen sterk ontwikkeld heeft onder leiding van een nieuwe directie. De school heeft een populatie met meer dan 50 procent gewichtenleerlingen waarvan veel leerlingen met een migratieachtergrond. Ondanks de lage sociaaleconomische achtergrond van het grootste deel van de leerlingen op de Hildegardisschool halen zij al een aantal jaar op rij hoge resultaten op de eindtoets.
Betrekken leerkrachten
De nieuwe directie is vier jaar geleden begonnen om nadrukkelijk alle leerkrachten te betrekken bij de werkwijze en het beleid van de school. De betrokkenheid van het team zorgt ervoor dat leerkrachten zich eigenaar voelen van hun eigen leerproces. De directie legt grote nadruk op het leren van elkaar, wat tot uiting komt in de bordsessies die de school hanteert¹. De gestructureerde samenwerking bij de bordsessies zorgt voor een goede sfeer binnen het team en leidt er ook toe dat leerkrachten voortdurend bezig zijn hun didactische vaardigheden te verbeteren en te ontwikkelen.
1 Het concept van de bordsessies is afkomstig van de stichting ‘LeerKRACHT’:
Bordsessies
Leerkrachten stellen wekelijks gezamenlijke doelen op die zij vastleggen op het doelen- bord in de teamkamer. Middelen en activiteiten die nodig zijn om deze doelen te realiseren worden gezamenlijk geformuleerd en tevens op het doelenbord genoteerd. Via een cyclisch proces worden de doelen gezamenlijk geëvalueerd (eventueel bijgesteld) en komen er nieuwe doelen bij. Bijvoorbeeld: het team wilde graag meer gebruik maken van coöperatieve werkvormen voor een effectievere leertijd en meer betrokkenheid van leerlingen.
Twee leerkrachten hebben een cursus gevolgd op het gebied van coöperatieve werkvormen en hebben hun kennis overgebracht op hun collega’s. Aan de hand van de doelenborden kijken leerkrachten bij elkaar in de klas, geven elkaar feedback, bereiden samen lessen voor en denken gestructureerd na over verbetermogelijkheden. Deze activiteiten zijn bedoeld om open communicatie tussen leerkrachten op gang te brengen en om de gezamenlijk vastgestelde doelen te behalen. Naast het doelenbord maakt het team tevens gebruik van een jaarplan-bord, waar de doelen op komen te staan die behaald dienen te worden binnen de school. Op deze manier houdt de directie goed in de gaten of aan alle jaarplandoelen gewerkt wordt. De directie zorgt er ook voor dat de doelen die gesteld worden, binnen de kaders van de schoolontwikkeling blijven. Werken met de doelen- en borgingsborden kenmerkt de wijze waarop de directie leiding geeft aan het team, namelijk met grote nadruk op de betrokkenheid en het eigenaarschap van de leerkrachten van hun eigen professionalisering.
Didactiek
De directie en het team van de Hildegardisschool hebben goed zicht op de behoeften van hun leerling- populatie en stemmen het onderwijs hierop af. Het team is zich bewust van de taalachterstand van een groot deel van de leerlingen en besteedt daarom veel aandacht aan taal, ook binnen de rekenlessen. Om leerlingen goed te leren rekenen, moeten zij immers in de eerste plaats de taal beheersen.
De leerkrachten van de Hildegardisschool maken gebruik van effectieve directe instructie, waarbij zij stapsgewijs en duidelijk uitleg geven. Taal- en rekenlessen worden gegeven in een betekenisvolle context, waarbij veel gebruik wordt gemaakt van hulpmateriaal. Leerlingen in groep 6 worden bijvoorbeeld bij een rekenles gestimuleerd allerlei voorwerpen uit het klaslokaal te gebruiken om hun opdrachten over het schatten van afmetingen te maken. De coöperatieve werkvormen die veelvoudig ingezet worden tijdens de rekenlessen dragen niet alleen bij aan een effectieve leertijd in de klas, maar ook aan de motivatie en betrokkenheid van de leerlingen. Bij de coöperatieve werkvormen wordt – afhankelijk van het leerdoel – beredeneerd gekozen voor homogene of heterogene groepen.
Zelfstandigheid, verantwoordelijkheid en eigenaarschap
Kenmerkend voor de Hildegardisschool is de nadruk die leerkrachten leggen op de zelfstandigheid en verantwoordelijkheid van leerlingen. Zij stimuleren leerlingen medeverantwoordelijk te zijn voor hun eigen leerproces, waardoor de leerlingen goed zicht krijgen op hun eigen functioneren. Die grote(re) zelfstandigheid van de leerlingen leidt tot een effectieve leertijd tijdens de les. De leerkracht kan wanneer nodig bepaalde leerlingen meer aandacht geven, terwijl de andere leerlingen weten wat ze moeten doen en er geen ordeverstoring optreedt.
Extra onderwijstijd
Vanwege de onderwijsbehoeften van de leerlingpopulatie heeft de Hildegardisschool gekozen voor extra onderwijstijd, wekelijks drie uur. De directie en leerkrachten vinden dat deze extra onderwijstijd helpt om meer aandacht te besteden aan taal en rekenen.
Pedagogisch klimaat
Op de Hildegardisschool heerst een sfeer waarin ieder kind zich geaccepteerd en gewaardeerd voelt, ongeacht zijn capaciteiten, taal of culturele achtergrond. Door te werken met de methode De Vreedzame School werkt de Hildegardisschool samen met de kinderen, ouders en de buurt aan een goed en veilig pedagogisch klimaat. Leerlingen voelen zich verantwoordelijk voor elkaar en staan tevens open voor verschillen tussen elkaar. Leerkrachten scheppen hoge verwachtingen en er is ruimte voor talenten van leerlingen. Bij deze hoge verwachtingen, ruimte voor talent en persoonlijke aandacht spelen de ontwikkelgesprekken aan het begin van het schooljaar een belangrijke rol.
Eigenaarschap leerlingen
De grote nadruk die ligt op eigenaarschap van het eigen leerproces, is in de lessen door de hele school te herkennen. Zo wordt bijvoorbeeld in alle klassen aan het einde van de les samen met de leerlingen gereflecteerd op het verloop van de les. Aan de hand van drie smileys (groen, oranje, rood) beoordelen kinderen zelf hoe zij deze les gewerkt hebben en wordt er vervolgens klassikaal besproken wat eventueel nog beter kan (en hoe). Door de nadruk op zelfstandigheid en zelfreflectie kunnen de leerlingen doorgaans zelf goed inschatten bij welke onderdelen zij wel, geen of verlengde instructie nodig hebben. Zo viel bij de lesobservaties op dat bij een rekenles in groep 3 de leerkracht de leerlingen zelf liet bepalen of zij al dan niet extra instructie nodig hadden. Wanneer het eventueel nodig is, stellen leerkrachten bij of grijpen in.
Ontwikkelgesprekken
In het begin van het schooljaar voert de leerkracht met alle leerlingen een ontwikkelgesprek. Leerkracht en leerling bespreken dan de persoonlijke verwachtingen en doelen van de leerling. Deze gesprekken dragen bij aan een goede band tussen leerkracht en leerling, ook vanwege de persoonlijke aandacht voor elke leerling. Op deze manier kan de leerkracht voor elke individuele leerling eigen doelen en verwachtingen uitspreken.
Opbrengstgericht werken
De Hildegardisschool werkt als basisschool opbrengstgericht en analyseert de tussen- en eindresultaten van leerlingen op individueel en op groepsniveau. Leerkrachten werken met groepsplannen op drie niveaus. Bij tegenvallende resultaten doen zij een diepgaande analyse en voeren vervolgens eventuele verbeteringen door. De school heeft duidelijke criteria vastgelegd voor wanneer een leerling meer zorg nodig heeft. Op die manier kan een ontwikkelingsachterstand of -voorsprong vroegtijdig gesignaleerd worden. Sinds afgelopen schooljaar voert de school ook trendanalyses uit: de school vergelijkt de prestaties met die van andere scholen en met de eigen streefdoelen. De Hildegardisschool evalueert haar onderwijsleerproces met een genormeerd kwaliteitsinstrument en werkt systematisch aan schoolverbetering. Door de analyses op individueel, groeps-, en schoolniveau weet de Hildegardisschool goed wat haar leerlingpopulatie nodig heeft en kan zij haar onderwijs hier op afstemmen.
Samenwerking en ouderbetrokkenheid
De Hildegardisschool werkt nauw samen met peuterspeelzaal ‘De Krokodil’, waar in het schooljaar 2013/2014 drie groepen voor voor- en vroegschoolse educatie zijn gestart. Door structurele overleggen over aanpak, eventuele knelpunten en vastgelegde afspraken realiseren de school en de peuterspeelzaal een doorgaande ontwikkelingslijn van de peuterspeelzaal naar de basisschool. Eén leerkracht van de Hildegardisschool werkt ook op de peuterspeelzaal, wat de communicatie vergemakkelijkt.
Ook bij ouderbetrokkenheid werken de peuterspeelzaal en de Hildegardisschool samen. In een gezamenlijk beleidsplan zijn de aanpak en doelen voor ouderbetrokkenheid opgenomen. De ouderpopulatie van de school vertoont weinig onderwijsondersteunend gedrag. Toch heeft de Hildegardisschool de laatste jaren ouders meer weten te betrekken bij school via de ouderkamer (kooklessen en andere workshops), ouderweken, taallessen en de inzet van een ouderbetrokkenheidsmedewerker. In de ouderkamer vinden drie ochtenden in de week onderwijsondersteunende, emancipatorische of participerende activiteiten plaats onder leiding van een ouderconsulent. Onderwijsondersteunende activiteiten zijn bijvoorbeeld dat ouders informatie of materiaal krijgen waar zij thuis met hun kind mee aan de slag kunnen. Ook organiseert de school tweemaal per jaar een ouderweek. Ouders wonen dan een les bij van hun kind. Op deze manier worden zij betrokken bij het leren van hun kind en maken zij kennis met de gang van zaken in de klas. Bij emancipatorische activiteiten gaat het om themabijeenkomsten over gezonde voeding, opvoedcursussen en wegwijs in de wijk (zoals bibliotheek, GGD, opvoedwinkel). De participerende activiteiten in de ouderkamer bestaan uit vergaderingen met klassenouders of hulp bij activiteiten als Kerst, Pasen, sinterklaas en carnaval.
Naast de inzet van de ouderkamer, ouderweken en de ouderconsulent zorgt de informatievoorziening via de Schoolpraat-app ervoor dat ouders voortdurend op de hoogte worden gehouden van gebeurtenissen en activiteiten op school. Via deze app stuurt de school nieuws, informatie over huiswerk van alle groepen, een informatiekalender en informatie over allerlei activiteiten van de school die ouders aangaan.