Suggesties voor het onderwijs
De reflectie op de resultaten van de peiling en de dialoog die daarop volgde, inspireerden een focusgroep van professionals uit onderwijspraktijk, -beleid en -onderzoek tot een aantal ideeën om het niveau voor onderwijs in mondelinge taalvaardigheid te bestendigen of te verbeteren. Het gaat hier nadrukkelijk om ideeën. Ideeën om met elkaar over in gesprek te gaan.
Ideeën voor onderwijspraktijk
Gedeelde visie en doorlopende leerlijn
De focusgroep is unaniem: mondelinge taalvaardigheid verdient meer aandacht binnen de school. Dit begint met meer bewustzijn van het belang van goed kunnen luisteren, spreken en gesprekken voeren. Vervolgens bepaal je als team gezamenlijk wat je verstaat onder mondelinge taalvaardigheid en maak je duidelijke afspraken over een doorlopende leerlijn voor dit domein.
Hieke van Til, schoolbegeleider bij Taalvorming: “Bij kleuters krijgt het voeren van het gesprek veel aandacht, in de groepen daarna wordt dat een stuk minder vanzelfsprekend. Meer doelgerichte aandacht voor mondelinge taalvaardigheid na de kleuterbouw is heel belangrijk. Maar laat dat vooral geïntegreerd gebeuren bij alle vakken. Het onderwijs is zeker niet gebaat bij nog een aparte leerlijn met losstaande activiteiten.’’
Geïntegreerde aanpak en aanjagende rol taalcoördinator
Een doorlopende leerlijn kun je ook heel goed creëren in een geïntegreerde aanpak met andere vakken. Bij zaakvakken kunnen leerlingen uitstekend oefenen in het voeren van goede gesprekken over krachtige kwesties. De taalcoördinator kan een belangrijke rol spelen in een geïntegreerde aanpak, mits hij/zij hiervoor voldoende tijd krijgt van de schoolleiding.
Anne-Christien Tammes, taalexpert: “Scholen moeten meer focussen op de lange termijn en geïntegreerd aan de slag. Als je het geïntegreerd aanpakt, dan levert het uiteindelijk tijd op. Het moet bovendien leuker en betekenisvoller worden voor de leerlingen!”
Leermiddelen
Volgens de focusgroep zou het helpen als lesmethodes en overige leermiddelen expliciet maken hoe ze bijdragen aan het behalen van de referentieniveaus. Scholen vertrouwen nu teveel op de lesmethode voor het volledig halen van de kerndoelen en referentieniveaus, terwijl die lang niet altijd volledig gedekt zijn door de lesmethode.
Dory Hofstede, opleidingsdocent taaldidactiek, Hanzehogeschool Groningen: “Als startende taalcoördinatoren de leerstoflijnen mondelinge taalvaardigheid eens goed bekijken, dan constateren ze dat er nog veel zaken zijn die ze niet uitvoeren in de dagelijkse lespraktijk.’’
Training en scholing
De focusgroep merkt op dat leerkrachten en de schoolleiding vaak onbewust onbekwaam zijn op het gebied van mondelinge taalvaardigheid. Een hoger kennisniveau van leerlijnen, didactiek en onderwijsconcepten is wenselijk. Wat is bijvoorbeeld een goed gesprek en hoe zet je hiertoe aan? Een suggestie is om als leerkracht kritisch te kijken naar je eigen vaardigheden en die van de rest van het team. Scholing, training, handreikingen en best practices kunnen vervolgens helpen om het niveau van het onderwijs mondelinge taalvaardigheid verder te verhogen.
Mariëtte Hoogeveen stelt dat je daarbij ook de stevig verankerde werkvormen zoals de spreekbeurt ter discussie moet durven stellen, omdat daarbij ook factoren als faalangst een effect kunnen hebben. En durven om de stap te zetten van pingpongen naar basketballen; van het 1-op-1 gesprek naar het groepsgesprek met een eigen dynamiek. Het onderwijs mondelinge taalvaardigheid is gebaat bij een breed handelingsrepertoire van de leerkrachten.
Ideeën voor onderwijsbeleid: landelijk en op schoolniveau
Bekendheid referentieniveaus
Scholen hebben behoefte aan heldere kaders en duidelijke leerdoelen om aan de slag te kunnen gaan met een effectieve doorlopende leerlijn. Beleidsmakers zouden volgens de focusgroep de bekendheid van de referentieniveaus op het gebied van mondelinge taalvaardigheid moeten bevorderen. Bovendien zou het helpen als scholen meer gewezen worden op de beschikbare ondersteunende materialen om de referentieniveaus handen en voeten te geven.
“Er wordt heel veel waardevols gepubliceerd, maar het wordt lang niet altijd gelezen,’’ aldus Dory Hofstede.
Stimuleren kritische houding en geïntegreerde aanpak
“De methode kan voor sommige scholen een goed instrument zijn, maar moet niet heilig verklaard worden. Beleidsmakers kunnen leerkrachten en scholen stimuleren om steeds kritisch te blijven kijken naar en nadenken over hun onderwijs in mondelinge taalvaardigheid en verbanden te leggen met andere vakken om meer integratie te realiseren,” zegt Hieke van Til.
Aandacht voor functiedifferentiatie
Meer ruimte en aandacht voor functiedifferentiatie binnen schoolteams verdient aanbeveling volgens de focusgroep. Als het bestuur en de schoolleider door taakdispensatie meer tijd vrijmaken voor de taalcoördinator, dan zal deze beter in staat om zijn/haar rol te pakken en samen met het team te werken aan een doorlopende leerlijn.
Gea Spaans: “Er is tijd en capaciteit nodig binnen scholen om te komen tot een resultaatgerichte en effectieve aanpak”.
Ideeën voor vervolgonderzoek
Meer zicht op ontwikkeling in taalvaardigheid
Een schets van de ontwikkelingslijn op het gebied van mondelinge taalvaardigheid is wenselijk om te kunnen bepalen wat je op een bepaalde leeftijd van een leerling mag verwachten en wat de volgende stap in de ontwikkeling van de leerling zal zijn.
Tom Koole, hoogleraar taal en interactie, Rijksuniversiteit Groningen: “Mondelinge taalvaardigheid is niet alleen een stiefkind in didactiek en onderwijs, maar ook in onderzoek. We hebben bijvoorbeeld weinig inzicht in de ontwikkeling van gespreksvaardigheid van kinderen in de basisschoolperiode. We weten er weinig van en daarom is het heel moeilijk om goede didactiek te formuleren. Onderzoek kan hieraan bijdragen.’’
Effectonderzoek didactieken
De referentieniveaus worden alleen goed bruikbaar als ze vertaald worden naar leerlijnen. En als je dan een effectieve leerlijn wilt realiseren als school, hoe doe je dat dan? Het zou waardevol zijn om te weten wat goed onderwijs maakt en welke aanpakken succesvol zijn. Good practices die hieruit voortkomen, zouden goed ontsloten en breed gedeeld moeten worden. “Het zou in dit kader bijvoorbeeld ook nuttig zijn om te onderzoeken of vaardigheden zich verschillend ontwikkelen door verschillende taken,” zegt Tom Koole hierover.